Ontwaakt! Verworpenen der Aarde
Aldus de eerste regel van de Internationale. Een zinsnede die heden ten dage actueel is gezien de groeiende onvrede bij een deel van de samenleving. Het zou zelfs de slogan kunnen zijn van diverse populistische groeperingen die op de onvrede inspelen, hoewel ik betwijfel of deze groeperingen gelinkt willen worden aan de Internationale. De opkomst van populistische, soms extreme stromingen, vergroot de spanning tussen bevolkingsgroepen. Delen van etnische minderheidsgroepen trekken zich nog meer in eigen kring terug, integratie stokt. De groeiende stroom van vluchtelingen verhoogt de onderlinge spanning. De verschillen tussen Randstad en de rest van Nederland, tussen steden en platteland worden groter. Internationalisering en globalisering voelen voor grote groepen vaak bedreigend aan. De EU ooit opgericht ten dienste van de lidstaat is verworden tot de verhouding dat de lidstaat er voor de EU is.
De werkloosheid is al jaren groot. De afstand tussen hoog en laagopgeleid, rijk en arm neemt toe. Arm en laagopgeleid blijft achter. De groep mensen met schulden neemt nog steeds jaarlijks toe.
Wat is het antwoord van de gevestigde politieke orde op al deze verschijnselen? Eigenlijk niets, het varieert van uitspraken van onze premier als “pleurt op” en “tuig van de richel”. Anderen signaleren wel de groeiende kloof maar hebben geen antwoord. Ik heb soms het gevoel dat gevestigde partijen in stilte denken en – ten minste – hopen dat het wel weer overwaait en zij er mee wegkomen, omdat uiteindelijk bij verkiezingen altijd minder extreem wordt gestemd dan opiniepeilingen ons willen laten geloven.
Als bewindvoerder word ik dagelijks geconfronteerd met mensen die problematische schulden hebben en – vaak – moeten leven beneden een sociaal aanvaardbaar bestaansminimum.
De huidige tendens van verzorgingsstaat naar participatiestaat, waarbij meer verantwoordelijkheid bij de burger zelf komt te liggen is nog voor veel mensen een probleem. De huidige Nederlandse samenleving zit ingewikkeld in elkaar. De ontwikkeling van de verzorgingsstaat, nu participatiestaat, heeft tot een complex stelsel van instellingen voor onder andere gezondheidszorg en welzijn geleid. De technologische ontwikkelingen, vooral op ICT-gebied, hebben geleid tot allerlei geautomatiseerde systemen en een vaak onoverzichtelijke brei van beschikbare informatie. Internet biedt waardevolle informatie, maar ook waardeloze informatie. Er zijn vele financieel-technische producten, zoals beleggingsfondsen, hypotheken en kredieten, die vaak gepaard gaan met ingewikkelde berekeningen en onduidelijke consequenties.
Het stelsel van sociale voorzieningen is complexer geworden en aan veranderingen onderhevig en het aantal keuzemogelijkheden op verschillende gebieden, zoals zorgverzekeringen, is groot.
Deze ontwikkelingen hebben geleid tot het ontstaan van een groot aantal specialistische vormen van dienstverlening, zoals diverse vormen van advisering. Wie het stelsel van voorzieningen op een bepaald gebied zelf niet meer kan overzien, heeft behoefte aan een deskundige die hem of haar de weg wijst. De snelheid waarmee alle maatschappelijke, sociale, juridische en economische situaties veranderen, maakt de behoefte aan ter zake deskundige tussenpersonen noodzakelijk. Voor de burger is namelijk niet of nauwelijks meer te overzien welke regelingen en voorzieningen er zijn. Daarbij komt dat mensen overspoeld worden met aanbiedingen en keuzemogelijkheden. De noodzakelijke kennis en inzicht in informatiekanalen ontbreekt bij veel mensen, terwijl tegelijkertijd een overstelpende hoeveelheid informatie tot ze komt.
Nederland kent een van de beste sociaal voorzieningenstelsels in Europa maar toch zijn vaak die voorzieningen voor degenen die het echt nodig hebben onbereikbaar. Er zijn nog vele gemeenten in dit land die regelingen niet toepassen naar de geest maar naar de letter waardoor er veel mensen buiten de boot vallen. Het zijn die gemeenten dan ook die jaarlijks met gepaste trots melden dat het aantal bijstandsuitkeringen daalt. De betekenis van de participatiesamenleving kan voor die groep mensen dan ook worden vertaald als “redt vooral jezelf, van ons moet je het niet hebben”.
